Roken en zwanger

Je bent zwanger en je rookt. Shit. Je kent de waarschuwende teksten en afbeeldingen op de pakjes sigaretten uit je hoofd. Je weet wat je verloskundige vindt van het feit dat je rookt (of je hebt het haar nog niet echt verteld). Je weet hoe de samenleving naar je kijkt als je een sigaret opsteekt terwijl je buik al zichtbaar is. Je weet het. Roken en zwanger… het is geen goede combinatie.
Je voelt je schuldig, want wat doe je je kind aan?

Dit artikel is niet bedoeld om je te veroordelen. Het is bedoeld om je te informeren, jou en de mensen om je heen. Het is zo geschreven zodat je je gezien, gehoord en begrepen voelt.

Roken is een verslaving

Stoppen met roken is geen gemakkelijke opgave. Dat komt omdat het een verslaving is, en een verslaving is een aandoening. Ooit was er de keuze om te beginnen met roken. Maar binnen vier weken was de verslaving al een feit en raakte je lichaam gewend aan nicotine. Roken verandert dus in een mum van tijd van een keus in een verslaving. En dat maakt stoppen bijzonder moeilijk. Ook als je heel erg gemotiveerd bent door bijvoorbeeld een zwangerschap.

Alleen de pech is, lang niet iedereen beseft wat een verslaving inhoudt. Men oordeelt gemakkelijk, ‘joh stop toch gewoon voor je kind’. Maar zo gewoon is dat niet. Er wordt gezocht naar bewijslast en cijfers over hoe slecht roken is voor je ongeboren kind, zodat je gaat inzien dat je wel moet stoppen. Maar die cijfers ken je al wel. Ondertussen word jij stiller en praat je niet meer over je wens om te stoppen. Je rookt misschien zelfs wel stiekem.

Laten we die stilte doorbreken. Roken tijdens je zwangerschap is een taboe, en dat taboe hoef je niet alleen te dragen.

Hoeveel vrouwen roken tijdens de zwangerschap?

Dat je niet alleen bent, bewijst Clasien van der Houwen, gynaecoloog (tot voor kort ook praktiserend) en voorzitter van Taskforce Rookvrije Start van het Trimbos Instituut: “14% van de zwangere vrouwen rookt in de weken voor de zwangerschap, 8% op enig moment en 5% doet dat de hele zwangerschap.” Wat zegt dat nu? In 2020 zijn er 161.699 vrouwen bevallen van een kindje. Dat betekent dus dat in dat jaar 12,935 vrouwen rookten tijdens de zwangerschap.

Risico’s van roken tijdens de zwangerschap

We weten dat de kans op babysterfte voor geboorte groter is wanneer je rookt (die kans is met 45% toegenomen). “Daarnaast zien we nu ook steeds vaker dat roken slecht is voor de hersenontwikkeling. Pas is er een onderzoek uitgekomen van het Erasmus MC. Hierin werd bekend dat kinderen op tienjarige leeftijd aantoonbaar kleinere hersenen hebben van moeders die in de zwangerschap hebben gerookt”, vertelt Clasien.

Daar blijft het echter niet bij. Ook een verhoogde kans op aangeboren afwijkingen, ADHD en groeivertraging in de baarmoeder worden gelinkt aan roken tijdens de zwangerschap.

Roken en groeivertraging in de baarmoeder

Clasien: “vaak wordt gedacht dat groeivertraging komt door nicotine, omdat nicotine de bloedvaten vernauwt maar dat blijkt niet zo te zijn. We weten namelijk dat vrouwen die bijvoorbeeld kauwtabak gebruiken, wel nicotine binnenkrijgen maar geen tabaksproducten zoals je die terugvindt in sigaretten. Deze vrouwen hebben geen verhoogd risico op een kind met groeivertraging.

Dus waar komt het dan wel door? We weten dat koolmonoxide waarschijnlijk de boosdoener is. Koolmonoxide komt vrij bij het roken en verdringt het zuurstof op het hemoglobine* van het kind. Dit effect kan 5 tot 6 uur aanhouden na het opsteken van een sigaret. Doordat er minder zuurstof beschikbaar is voor het kind en dit ook nog eens lang aanhoudt, heeft je kind eigenlijk een chronisch zuurstoftekort. En zal het anders omgaan met zijn of haar energie om zich te ontwikkelen, daar kan achterblijvende groei een resultaat van zijn.

Er zijn kinderen die genetisch zo sterk zijn dat ze daar misschien wel tegen kunnen, maar gemiddeld zien we kinderen geboren worden die 200 gram lichter zijn. Dat gewichtsverlies zit hem dan in de slechtere aanleg van organen zoals de hersenen en de longen.”

Ik rook omdat ik stress voel

Tot zover de gevolgen. Misschien kende je ze al of vermoedde je er een aantal. Het is eigenlijk veel interessanter om te ontdekken waarom je rookt en begrijpen hoe roken invloed heeft op jou en je zwangerschap. Want met dat begrip kun je ook veranderen.

Linda de Boer-Hendriks, gespecialiseerd stoppen-met-roken coach: “veel vrouwen hebben het wanhopig geprobeerd om te stoppen, ook die 5% van de vrouwen die de hele zwangerschap rookt. Maar stoppen is een proces en kan best wel complex zijn. Zeker wanneer je te maken hebt met stress.

Veel vrouwen kampen nu eenmaal met stress, dat kan allerlei oorzaken hebben. Denk aan werksituaties, geld- of relatieproblemen, rouw, onverwerkte trauma’s, een zwangerschap die uitbleef of niet verloopt zoals gewenst. Dan wordt vaak gezegd: ‘als ik een sigaret opsteek dan voel ik mij rustig. Als ik nu stop terwijl ik zwanger ben, wek ik juist meer stressgevoelens op. Dat is ook niet goed voor mijn kindje’.” Linda snapt die redenering wel: “stress voelt ook niet goed.”

Stress over stoppen is tijdelijk

“Het is wel bekend dat stress in een zwangerschap niet goed is voor het kind. En ik kan mij dan ook goed inleven in deze gedachte. Maar eigenlijk ontneem je op het moment dat je gaat roken zuurstof aan het kind. Jij ontspant geestelijk, maar dat is niet zo voor je kind. Die stel je namelijk bloot aan stress vanwege zuurstoftekort”, legt Clasien uit.

Linda: “De stress die je voelt rondom stoppen is tijdelijk. Als ik dan daadwerkelijk uitleg wat er in het lichaam gebeurt als je rookt, dan wordt snel duidelijk dat roken eigenlijk helemaal niet ontspant.
Als je voor het eerst rookt, geeft nicotine een dempend effect, een beetje rustgevend. Je geheugen slaat dit op als ‘roken geeft rust’. Je hebt steeds meer nicotine nodig om dit dempende effect te verkrijgen, je gaat dan meer roken. Binnen 4 weken raak je verslaafd. Als je dan stopt met roken, ontstaan onttrekkingsverschijnselen. Zoals onrustig worden, prikkelbaar zijn, hoofdpijn en stress. Dat is onprettig en dus ga je weer roken. De onttrekkingsverschijnselen worden daardoor opgeheven en je denkt wederom dat roken ontspanning geeft. De cirkel herhaalt zich.

Iemand die 10 sigaretten per dag rookt a 10 teugen, is 100 keer per dag zijn verslaving in stand aan het houden. In werkelijkheid gebeurt er het volgende bij iedere sigaret die je rookt: je hartslag stijgt, je bloeddruk stijgt en je lichaam komt in een adrenaline stand. Zo zie je dat stoppen met roken een proces van lichaam en geest is.”

Wat kun je doen om wel te ontspannen?

Als het opsteken van een sigaret ontspanning betekent, dan is het zinvol om juist op zoek te gaan naar andere vormen van ontspanning. Linda focust in haar begeleiding daarom ook niet alleen op hoe je kunt stoppen, maar stelt ook vragen als: hoe ga je met je tijd om, hoe stop je een gewoonte die ontstond uit verveling en wat betekent ontspannen voor jou? Vanuit daar kan een gesprek ontstaan over een andere invulling van je dag, zodat ontspannen meer wordt dan een sigaret opsteken. Linda: “Het leren ombuigen van hinderende gedachten naar helpende gedachten, dat zet ik graag in. Deze methode maakt mensen succesvol in rookvrij worden en leert hun dit zelf toe te passen, als terugvalpreventie.”

Heeft stoppen met roken zin als je al zwanger bent?

Het is altijd zinvol om te stoppen met roken, ook later in de zwangerschap. Clasien: “Stop je in het eerste trimester van je zwangerschap, dan heb je geen verhoogd risico meer op vroeggeboorte en groeivertraging. Maar ook als je later stopt met roken, is dat nog zinvol. Als je stopt met roken verdwijnt de koolmonoxide binnen enkele uren uit je bloed. Je kind krijgt dan weer meer zuurstof.”
Dat is goed nieuws voor je kind, maar er zijn ook grote voordelen voor jouw mentale gezondheid. “Vrouwen die roken hebben gemiddeld een hoger stressniveau. Als vrouwen stoppen hebben zij gemiddeld minder risico op depressie of angsten. Je moet ergens doorheen maar uiteindelijk kan je wel sterker uitkomen”, vertelt Clasien.

Hulp bij stoppen met roken

Zoals eerder omschreven zijn de nadelige gevolgen van roken niet alleen te wijten aan nicotine. Er komen veel meer schadelijke stoffen bij het kind als je rookt. Als het niet lukt om te stoppen met roken, mag je als zwangere vrouw gebruikmaken van nicotinevervangers. Dat kan al een hele steun zijn wanneer stoppen stress oplevert. Bespreek het gebruik van hulpmiddelen als nicotinevervangers wel eerst met je zorgverlener. “Het moet natuurlijk wel verantwoord en veilig zijn en in combinatie met een gespecialiseerde coach”, vertelt Linda.

Samen stoppen met roken

Wil je stoppen of ben je gestopt maar rookt je partner wel? Ga dan het gesprek aan om samen te stoppen. Linda: “Wanneer je partner bijvoorbeeld alleen nog buiten rookt, is de kans op terugval voor jou groter, dan wanneer je partner niet rookt. Als jij of je partner na de bevalling alleen nog buiten rookt, geeft dit een hoger risico op gezondheidsschade bij je kind, dan wanneer ouder(s) niet roken. Onderzoek wijst uit dat buiten roken namelijk niet voldoende is. De stoffen die vrijkomen blijven aan je handen of kleding kleven en komen daarna in huis terecht. Bijvoorbeeld op de bank. Dit wordt derdehands rook genoemd.”

Stoppen, je hoeft het niet alleen te doen. Praat erover met je partner of vrienden en familie. Vraag hen je te steunen, er voor je te zijn wanneer je het moeilijk vindt. Of ga op zoek naar professionele steun. Linda: “ik begeleid vaker zwangere vrouwen die graag willen stoppen. Voor mij betekent dat, dat ik tussen de regels door luister. Vaak is de motivatie om te stoppen al lang daar, er zit dus meer achter waarom stoppen niet lukt. Daarover open en eerlijk kunnen praten met iemand die er onvoorwaardelijk voor jou is, kan dan maar net zorgen voor verandering.”

Wil je tips van Linda over stoppen met roken, lees dan hier verder. Ben je zorgverlener en ben je benieuwd naar hoe je iemand kunt ondersteunen tijdens het stoppen? Lees dan: Zorgverlener, zo bied je zwangeren hulp bij stoppen met roken.

*Hemoglobine is een eiwit dat zorgt voor het transport van zuurstof door je lichaam.

—

Aan dit artikel werkten mee: Clasien van der Houwen, gynaecoloog en voorzitter van de Taskforce Rookvrije Start van het Trimbos Instituut. Linda de Boer-Hendriks werkte 15 jaar als doktersassistente. In 2009 werd zij zelfstandig medisch assistente in de zorg. Linda is gespecialiseerd stoppen-met-roken coach en zet zich in voor het rookvrij opgroeien van kinderen. Zij is ambassadeur Rookvrije Start en lid van Landelijke Coalitie Kansrijke Start.

Foto: Anders dan verwacht

Met Anders dan verwacht maak ik je wegwijs in de wereld van de medische zwangerschap en het leven daarna op de afdeling IC neonatologie (NICU). Met betrouwbare informatie, support en een gezonde dosis zelfontwikkeling, verbintenis en erkenning vinden we samen de rust terug in een risicovolle zwangerschap. Wil je met iemand praten? Stuur mij dan een berichtje. Je kunt bij mij je verhaal kwijt en als je daar behoefte aan hebt, kijken we samen welke vervolgstappen jou vooruit kunnen helpen. Of volg mij op Instagram. Wil je een gastblog aanleveren, je expertise delen of adverteren? Stuur dan een mailtje. Ontdek je foutje of mis je iets op deze site? Laat het mij dan weten. Ik waardeer het heel erg als je meedenkt. Samen staan we sterker, toch?